Zo vrij als een vogel?
Wie graag roofvogels van dichtbij ziet zonder zelf met een verrekijker in een bos of veld te moeten struinen, komt met een roofvogeldemonstratie makkelijker aan zijn trekken. Succes gegarandeerd, want daar scheren imposante vogels vlak langs de tribune en kun je met een uil op de foto.
Door: Linda Bakker
In Nederland worden jaarlijks naar schatting een paar honderd roofvogelshows gehouden, vooral tijdens de zomermaanden. Op braderieën, kastelen, pretparken en bij roofvogelcentra. Er wordt gevlogen met onder meer diverse soorten arenden, gieren, valken en uilen. Voor het publiek machtig mooi om deze imposante dieren van zo dichtbij te kunnen zien. En dan kun je nog met ze op de foto ook!
Hoe ziet het leven van gehouden roofvogels er eigenlijk uit? De Dierenbescherming ging op pad om dat uit te vogelen. We waren welkom bij valkerijcentrum Falconcrest om een roofvogel- en uilendemonstratie bij te wonen. Ook gingen we langs bij de roofvogel- (en ander wild)opvang in Opglabbeek, net over de Belgische grens, en we spraken daarnaast met roofvogelexpert Rob Bijlsma, die al tientallen jaren roofvogelonderzoek doet en talloze publicaties op zijn naam heeft staan.
Geen vrijheid
Hoe je het ook wendt of keert, roofvogels kunnen in gevangenschap geen natuurlijk gedrag uitoefenen. Ze hebben geen enkele keuzevrijheid, of het nu gaat om vliegen, jagen op prooien, of in het uitkiezen van een partner. Dat betekent niet dat de roofvogelhouder die met de dieren traint geen genegenheid voor de dieren heeft en ze niet het beste gunt. Maar dat is geen garantie voor dierenwelzijn, zoals de Raad voor de Dieraangelegenheid in haar essay 'Liefde maakt blind’ schreef.
Bij Falconcrest zien ze het zo: “Als je kijkt naar Atilla (de Amerikaanse zeearend uit de show - red.), die zit op een paal rustig op één pootje, in de natuur zie je hetzelfde. En als hij honger heeft gaat hij vliegen. Dat doen we hier ook. Als hij honger heeft mag hij vliegen en krijgt hij te eten. De dieren zijn op hun gemak, in de natuur zitten ze ook de hele dag.”
Maar volgens roofvogelexpert Bijlsma hebben de shows niets te maken met het werkelijke leven van roofvogels. In het wild mijden ze mensen van nature. Bij de shows komen de dieren gedwongen in aanraking met publiek. Na afloop van de show kan men met de dieren op de arm op de foto. Ook schemer- en nachtdieren als uilen moeten in shows in het volle daglicht hun vliegkunsten vertonen, terwijl ze in de natuur juist ’s nachts actief zijn en overdag rusten.
Huisvesting
Het zal niemand verbazen: zonder kooi of volière is de vogel snel gevlogen. Het grootste deel van de tijd – of dat nu bij particulieren thuis is of bij een roofvogelcentrum – verblijven de dieren in een klein hok of volière of zitten ze vastgebonden met een touw aan een blok. Vooral gieren worden ernstig in hun welzijn aangetast als ze aangebonden zitten, omdat deze dieren van nature veel over de grond lopen om te foerageren. In Oostenrijk is het aanbinden van vogels zelfs verboden, in Vlaanderen mag het alleen in zeer beperkte mate.
Training maakt hongerig, of..?
Of is het in dit geval andersom? In het trainen van vogels, staat belonen met eten centraal. Dat is de motivatie van de vogel om naar de hand van de trainer te vliegen. De dieren worden hongerig gehouden om ze op deze manier te kunnen trainen.
Stimulans van de vraag
De shows creëren een vraag naar roofvogels. Het is ook moeilijk om niet enthousiast en onder de indruk te raken van deze dieren. Bij de roofvogelopvang in Opglabbeek weten ze nog goed hoe de populariteit van sneeuwuil Hedwig uit de Harry Potter-films leidde tot een flinke toename van het aantal gehouden kerkuilen. Maar mensen beseffen onvoldoende dat je met een roofvogel geen band kunt opbouwen zoals met een gedomesticeerde kat of hond. Overigens werd in de show die de Dierenbescherming bezocht expliciet gezegd dat roofvogels geen huisdieren zijn en dat het houden van deze dieren echt iets is voor professionals. Ook bij de roofvogelopvang merken ze dat mensen niet goed weten waar ze aan beginnen, en krijgen ze vaak weggekwijnde vogels van particulieren.
Educatie als rechtvaardiging
Roofvogeldemonstraties worden vaak gehouden onder het mom van educatie. Zonder die toevoeging zit je eigenlijk naar een circusshow te kijken. Maar veel demonstraties voldoen hier niet aan of doen onjuiste beweringen. Het komt ook tegenstrijdig over: je toont bijvoorbeeld een steenarend die in het wild bij het zien van mensen gelijk weg zou vluchten. Nu kun je na afloop de dieren aanraken en met ze op de foto. Daar gaat een verkeerd signaal van uit.
Faunavervalsing en het ontstaan van hybride vogels
Vogels willen nog weleens ontsnappen en kunnen zo een bedreiging vormen voor de natuur. Het risico bestaat dat ze broedparen van wilde soorten verstoren. De dieren gedragen zich ook anders dan hun wilde soortgenoten. En ontsnapte vogels met de leertjes nog aan hun poten lopen het risico om verstrikt te raken in bomen of struiken. Het gevolg laat zich raden.
Voor demonstraties en handel met het buitenland worden ook roofvogels gekruist. Men hoopt zo de perfecte eigenschappen van verschillende vogels in één vogel te kweken. Als deze hybride soorten zich mengen met wilde soorten, dragen ze vreemd erfelijk materiaal over en bedreigen ze daarmee de oorspronkelijke populatie, zeker als die populatie klein is.
Hoe kom je eigenlijk aan een roofvogel?
Hoe kom je als roofvogelhouder eigenlijk aan een laplanduil voor je show? Of aan een sakervalk?
Officieel alleen via in gevangenschap gefokte vogels. Versoepeling van wetgeving in 2002 heeft het kweken en houden van roofvogels en uilen enorm gestimuleerd. Makkelijk te kweken soorten werden uit het wild gehaald en nagekweekt. Kerkuilen en torenvalken verblijven vaak in nestkasten en de jongen of de eieren zijn er dus gemakkelijk uit te halen. Maar ook bosuilen en buizerds werden gekweekt in gevangenschap door particulieren.
In Nederland zijn een paar grote roofvogelfokkerijen. De dieren zijn veel geld waard en vinden hun weg naar het Midden-Oosten waar van oudsher het jagen met vogels een grote liefhebberij is. En zoals dat gaat met alles wat lucratieve handelswaar betreft, werkt dat criminele praktijken in de hand.
Waarom vogels kweken als je ze ook uit het wild kunt halen? Illegale wildvang vormt een groot probleem in Europa waarop het moeilijk grip krijgen is. Wildlife crime is algemeen voor soorten als de steenarend, saker- en slechtvalken in Aziatische landen, Rusland en Europa.
Handel of verdelging
Ook in Nederland worden roofvogels niet met rust gelaten. Of het nu om roof van eieren of jonge vogels gaat, of om verdelging van de dieren. Roofvogelwerkgroep Nederland houdt al jarenlang het aantal nestverstoringen bij. In 2023 zou het gaan om een trieste hoeveelheid van 384 nestverstoringen bij 7 soorten roofvogels.
Exploitatie ten koste van dierenwelzijn
Waar brengt ons dit? Allereerst dat dieren houden ter vermaak en commercieel gewin ten koste gaat van dierenwelzijn. Het in gevangenschap houden van roofvogels wringt. Vogels degradeer je tot showdieren die een kunstje doen. Door er het etiket educatie op te plakken, omzeil je dat er eigenlijk sprake is van een circusact. Daarnaast is het triest om te constateren dat de handel in roofvogels met zoveel criminaliteit gepaard gaat. Nederland wordt beschouwd als belangrijk kruispunt in de illegale handel van bedreigde vogels.
Vogellijst
De Dierenbescherming wil in navolging van de huis- en hobbydierenlijst ook een positieflijst voor vogels. Dat moet er in ieder geval voor zorgen dat vogelsoorten die ongeschikt zijn om te houden niet meer gefokt worden en commercieel verhandeld en geëxploiteerd kunnen worden. Dat maakt het ook makkelijker om op te treden bij vermoedens van wildvang.
Meer weten over vogels?
Wil je meer lezen over gehouden vogels? Eerder belichtten we hoe ingewikkeld het is om papegaaien een gelukkig leven te geven in gevangenschap.
