Europa neemt massaal afscheid van dolfijnen, waar moeten ze heen? 'Zorgwekkend om ze naar China te sturen'
met video fokverboden komen eraan en steeds meer landen zeggen: genoeg is genoeg. Maar waar moeten al die dieren dan heen? Een reconstructie van een enorme worsteling, met daarin een speciale rol voor China.
Wat aan de ene kant van de wereld verdwijnt, kan aan de andere kant van de wereld ontploffen. Overal in China openen de laatste jaren splinternieuwe dolfinaria. De walvisachtigen zijn er een ware attractie en behoefte aan dolfijnen die in gevangenschap leven is er groot, terwijl Europa er juist mee in de maag zit. China neemt ze graag over. Maar of dat goed is voor het dierenwelzijn?
De andere optie is: de ‘vrijheid’ in een reservaat, een stuk afgesloten zee, waar de dieren kunnen zwemmen. Toch zitten ook daar haken en ogen aan. Dat Europa hier nu over nadenkt, had niemand zestig jaar geleden gedacht.
Hoe anders was de dolfijnenliefde toen in de Westerse wereld. Menig kind groeide op met de Amerikaanse televisieserie Flipper, waarin de slimme tuimelaar allerlei avonturen beleefde.
De serie was een gigantisch succes en zorgde voor een explosie in de belangstelling voor dolfijnen. Mede dankzij Flipper schoten dolfinaria in de VS en Europa als paddenstoelen uit de grond.„Dolfijnen waren niet aan te slepen, het was het wilde westen”, zegt Jan Mosterd. De Ermeloër werkte tientallen jaren bij het Dolfinarium in Harderwijk, waar hij aan het hoofd stond van de dierenploeg.
‘Dat heb ik mooi geflikt’
„Toen een dolfinarium in Engeland eind jaren 80 failliet ging, stonden parken in de rij om de dieren over te nemen. Wij wisten de dolfijnen binnen te halen, maar daar moest toenmalig directeur Ruud de Clercq wel flink voor in de buidel tasten. Daar was hij trots op. Jaren later zei hij nog steeds: ‘Dat heb ik mooi geflikt’.”
Ironisch genoeg werd juist de trainer van de Flipper-dolfijnen (er waren vijf Flippers) een van de felste critici van het fenomeen dolfijnen in gevangenschap. Ric O’Barry (85) maakte een complete ommezwaai en strijdt sinds de jaren 70 tegen dolfinaria.
In het wild overleven deze dolfijnen niet
„Het gaat veelal om dieren die hun hele leven in gevangenschap hebben doorgebracht”, vertelt hij tijdens een videogesprek met de Stentor. „Zij zouden in het wild niet overleven.”
Op het Griekse eiland Lipsi moet een reservaat voor walvisachtigen komen. Van echte voortgang is alleen nog weinig te merken. De initiatiefnemers stellen dat de opening ‘ieder moment’ kan plaatsvinden, maar de Griekse overheid heeft nog altijd geen vergunning afgegeven.
Dolfijnen en andere walvisachtigen moeten worden opgevangen in deze afgesloten baai, die uitmondt in de Egeïsche Zee:
Maar twee reservaten zijn niet genoeg.
In Europese dolfinaria leven momenteel 254 dolfijnen, blijkt uit cijfers op Cetabase.org, een neutraal platform, dat al jaren het aantal walvisachtigen in gevangenschap bijhoudt.
Voor 60 dolfijnen die in Europese parken leven wordt nu al een nieuw thuis gezocht. Het enige Nederlandse dolfinarium, in Harderwijk, heeft acht dieren in de etalage staan.
Hetzelfde geldt voor enkele Harderwijkse walrussen en zeeleeuwen. Europese dolfinaria zitten ook vol met deze zeedieren, en daar moet ook een plek voor gevonden worden.
Omdat steeds meer Europese landen het houden van dolfijnen in gevangenschap verbieden of beperken, zal dat aantal alleen maar groeien. En op Lipsi en in Zuid-Italië is maar plek voor een beperkt aantal dieren.
China staat te springen
Dierenparken in landen als China staan intussen te springen om de dolfijnen over te nemen. Maar hun kijk op dierenwelzijn verschilt van die in Europa, vinden experts.
Voormalig dolfijnentrainer Mosterd ziet dat anders. „Als de faciliteiten in China op orde zijn, waarom zou je zo’n verhuizing dan tegenhouden? De verzorging van de dieren en de leefomgeving blijven namelijk op hetzelfde niveau.”
‘Dolfijnen hebben prikkels nodig’
Volgens Mosterd heeft dat zelfs de voorkeur boven een transfer naar een reservaat. „Dolfijnen die in gevangenschap leven, hebben stimulans nodig, prikkels. In parken krijgen ze die, in reservaten veelal niet.”
Ondertussen verzetten dierenactivisten, politici en het publiek zich fel tegen een grootschalige verhuizing naar het oosten. Oplossingen zijn nodig, maar wie pakt de handschoen op?
‘ Veel te veel dolfijnen gefokt’
Ric O’Barry en zijn vrouw Helene wijzen met de beschuldigende vinger naar dolfinaria. Die parken zouden volgens de activisten veel te veel dolfijnen hebben gefokt, zonder na te denken over de gevolgen.
„In hun egocentrische streven naar een constante aanvoer van dolfijnen voor publieke tentoonstellingen, hebben zij veel meer dieren geproduceerd dan ze kunnen huisvesten.”
Toch ligt de verantwoordelijkheid volgens de O’Barry’s niet alleen bij de dierenparken. „Wetgevers in de Europese Unie hebben deze overmatige fok toegestaan en zouden zich verplicht moeten voelen om humane oplossingen te vinden.”
‘Fokken zorgt voor gezonde populaties’
Parkmanager Alex Tiebot van het Dolfinarium in Harderwijk noemt dit soort verwijten ‘complex’. „Toen O’Barry met Flipper de wereld enthousiast maakte voor dolfijnen, was wildvang de norm.”
„In de periode waarin veel van onze dolfijnen zijn geboren – van de jaren 80 tot 2015 – deden wij mee aan Europese fokprogramma’s via dierentuinorganisatie EAZA. Dat was destijds dé manier om wildvang te voorkomen en gezonde populaties in stand te houden.’’
Tiebot wijst erop dat EAZA nog altijd fokprogramma’s coördineert voor honderden diersoorten – van zebra’s en giraffen tot ernstig bedreigde neushoorns.
„Toen waren er tientallen dolfinaria in Europa; nu nog maar een handvol. Maar dolfijnen kunnen 60 jaar oud worden – veel van de dieren uit die periode leven nog altijd.’’
„Het is als oude stadsplanning beoordelen met de klimaatkennis van nu: men handelde toen naar beste weten. Niemand kon in 1990 voorzien hoe het landschap er vandaag uit zou zien.’’
Het denken over dolfijnen in gevangenschap is nogal veranderd namelijk. Te beginnen met de politiek.
Eenzame strijd
„Het is gewoon wreed”, zei Frans Timmermans onlangs in het praatprogramma Café Kockelmann over het houden van dolfijnen in gevangenschap. De leider van GroenLinks-PvdA richtte zijn pijlen op het Dolfinarium in Harderwijk. Hij pleit voor een ‘uitsterfbeleid’.
De woorden van Timmermans klinken Ines Kostić, Tweede Kamerlid van de Partij voor de Dieren, als muziek in de oren. Tien jaar geleden voerde haar partij nog een eenzame strijd tegen het Dolfinarium: oproepen tot sluiting werden weggewuifd door de andere fracties.
Maar er waait een andere wind in Den Haag. Eind vorig jaar schaarde een derde van de Tweede Kamer (47 zetels) zich achter een voorstel van Kostić om onderzoek te doen naar het ‘uitfaseren van het houden van dolfijnen voor vermaak’. Geen meerderheid, wel tekenend voor de kentering in Den Haag.
Dolfijnen nog in gevangenschap houden?
Opvallend is ook de recente draai van de VVD. „Dolfijnen zijn hoogintelligente dieren. De vraag is of je ze nog wel in gevangenschap moet willen houden”, zei Kamerlid Thom van Campen begin april.
Een verbod gaat de VVD vooralsnog te ver, maar de partij is wél voorstander van een bredere discussie over de toekomst van het park.
Doorpakken
De Partij voor de Dieren wil nu doorpakken. Kostić hoopt nog deze kabinetsperiode een officiële sluitingsdatum voor het Dolfinarium af te dwingen. Of dat lukt, is de vraag.
Een rondgang van deze site toont aan dat de verhoudingen onveranderd zijn: twee derde van de Tweede Kamer vindt gedwongen sluiting nog te ver gaan.
Andere landen zijn al een stap verder. België besloot eind vorig jaar dat uiterlijk in 2037 een einde komt aan het houden van dolfijnen in gevangenschap.
Grootste dolfinarium van Europa is dicht
In januari sloot het grootste dolfinarium van Europa, Marineland in Frankrijk, definitief de deuren. Omdat shows met walvisachtigen daar vanaf volgend jaar niet langer zijn toegestaan, besloot de eigenaar de stekker eruit te trekken.
Europese parken proberen hun dolfijnenpopulatie bovendien te verkleinen. Zo wil het Dolfinarium in Harderwijk acht dieren naar China verschepen, zodat de overige dolfijnen meer ruimte krijgen.
Wat is het plan?
Een leegloop komt op gang. Het probleem is dat de sector nooit stil stond bij dit scenario. Er is geen plan, geen overkoepelend beleid. Europese parken doen wat ze goeddunkt.
Zo gebeurde het dat in december acht dolfijnen van een dolfinarium in Madrid verhuisden naar Hainan Ocean Paradise in China. Ondertussen is half maart een eerste voorzichtige stap gezet in de discussie.
Geen concrete oplossingen
Tijdens het jaarlijkse symposium van de European Association of Aquatic Mammals (EAAM) is gesproken over de toekomst van dolfijnen in gevangenschap. Het Nederlandse SOS Dolfijn, dat gestrande walvisachtigen opvangt in Anna Paulowna, nam het initiatief.
Directeur Annemarie van den Berg noemt de bijeenkomst ‘positief’, maar geeft aan dat er nog niet over concrete oplossingen is gesproken. Maar de tijd dringt.
Fokverbod?
„Om te beginnen moet er zo snel mogelijk een Europees verbod komen op het fokken van walvisachtigen in gevangenschap”, stelt de Nieuw-Zeelandse bioloog en dolfijnexpert Ingrid Visser.
Zij is betrokken bij het eerder genoemde reservaat op Lipsi. „Het aantal dieren in dolfinaria vormt nu al een probleem, dus verdere groei voorkomen, is cruciaal.”
In veertien Europese landen worden dolfijnen gehouden, maar alleen in Frankrijk geldt een fokverbod. Het Dolfinarium in Harderwijk heeft het fokprogramma gepauzeerd, maar van een officieel verbod is in ons land nog geen sprake.
Reservaten ontwikkelen
Reservaten worden beschouwd als mogelijke oplossing voor dolfijnen die geen plek meer hebben in Europese dolfinaria.
„Voor mensapen en andere zoogdieren bestaan al decennia opvangcentra, waar zij in semi-vrijheid kunnen leven”, stelt dier-ethicus Koen Margodt, die de Belgische regering adviseerde over het dolfijnenverbod dat vanaf 2037 geldt.
Geen kunstjes meer
„In zogenaamde seaside sanctuaries kunnen dolfijnen in een ruimere, natuurlijke leefomgeving leven, zonder kunstjes te hoeven uitvoeren, en krijgen zij de benodigde medische en andere zorg.”
In 2023 richtte de gerenommeerde biologe Jane Goodall een expertcomité op om de overgang van dolfinaria naar reservaten te begeleiden. Dit comité wordt geleid door Koen Margodt en Melody Horrill.
De Belgische ethicus zou graag zien dat de dierenparken, waaronder het Dolfinarium in Harderwijk, dit initiatief omarmen. „Zij zouden een deel van hun omzet moeten investeren in reservaten, aangezien de dolfijnen jarenlang winst hebben gegenereerd voor deze bedrijven.”
Kritiek op reservaten
Er klinkt ook kritiek op reservaten. Begin januari is het onderzoek Cetacean Sanctuaries: Do They Guarantee Better Welfare? gepubliceerd. Aanpassing aan een natuurlijke mariene omgeving zou vaak ‘complex en belastend’ zijn voor de dieren, stelt het rapport.
De conclusies zijn gebaseerd op data van het Beluga Whale Sanctuary in IJsland. Daar zwemmen nu twee dieren rond, die voorheen in gevangenschap leefden in een dierenpark in Shanghai:
‘De aanname dat natuurlijke omgevingen automatisch het welzijn van walvisachtigen verbeteren, blijkt in de praktijk niet waar te zijn’, aldus het onderzoek.
Problemen met gezondheid
‘De beloega’s moesten herhaaldelijk terugkeren naar het binnenzwembad om gezondheidsredenen en brachten slechts 3,4 procent van hun tijd in de baai door. Dit suggereert dat alleen natuurlijke omstandigheden niet voldoende zijn om hun welzijn te waarborgen’.
Helene en Ric O’Barry twijfelen aan het onderzoek, mede omdat het is geschreven door Javier Almunia. Hij is verbonden aan het Spaanse dierenpark Loro Parque, waarheen orka Morgan is verhuisd. „Loro Parque vindt dat opvangcentra overbodig zijn, natuurlijk zeggen ze dat.”
‘Reservaten geen realistische oplossing’
Hoe denkt het Dolfinarium in Harderwijk er zelf over? Parkmanager Tiebot benadrukt dat een groter verblijf niet per se beter is voor dolfijnen.
„Het onderzoek van Almunia laat zien dat een natuurlijke, ruime omgeving niet automatisch leidt tot beter welzijn. Deskundige verzorging, kennis en mentale uitdaging zijn minstens zo belangrijk.”
Tiebot vervolgt: „In onze Lagune, een van de grootste dolfijnenverblijven van Europa, combineren we juist het beste van twee werelden: een ruim, modern verblijf, met hoogwaardige veterinaire zorg en dagelijkse monitoring.”
‘Terugkeer naar zee geen optie’
Volgens hem is terugkeer naar zee voor veel dieren geen optie. „En reservaten zoals Lipsi, met ruimte voor slechts twee tot tien dolfijnen, bieden geen realistische oplossing voor de ongeveer 300 dolfijnen in Europese dolfinaria.”
Daarnaast wijst Tiebot op fundamentele onzekerheden rond langdurige zorg, gezondheidsmonitoring en bescherming tegen milieufactoren in open zeereservaten. „Dolfijnen kunnen onder menselijke zorg wel 60 jaar oud worden, wie garandeert dat deze reservaten zo lang blijven functioneren?”
Harderwijkse dolfijnen naar China?
Het Dolfinarium wil zijn overtollige dolfijnen verhuizen naar Hainan Ocean Paradise in China. Dit is echter nog niet gebeurd, omdat het park in Harderwijk eerst moet aantonen dat het welzijn van de dieren op de nieuwe locatie is gewaarborgd.
Margodt noemt deze keuze ‘bedenkelijk’. „Vanuit het oogpunt van dierenwelzijn is het bijzonder zorgwekkend om dolfijnen daarheen te sturen.”
Ric en Helene O’Barry delen die zorgen. „In China bestaat geen wetgeving om de dieren te beschermen.”
Tijdelijke opvangplekken creëren
Volgens de Partij voor de Dieren moet de Nederlandse regering in actie komen. Kamerlid Kostic stelt voor te onderzoeken of bestaande verblijven geschikt zijn als (tijdelijke) opvangplekken.
Kostic doelt op het Dolfinarium, maar denkt ook aan andere Europese parken, „Uiteraard pas nadat ze hun functie als amusementspark hebben opgegeven”, stelt het Kamerlid.
De kosten moeten volgens de partij worden opgehoest door Europese dolfinaria. „Als er aanvullende financiering nodig is, ligt er ook een verantwoordelijkheid bij overheden om bij te springen.”
Keuzes maken
De leegloop van Europese dolfinaria lijkt onomkeerbaar, maar een helder plan voor de toekomst ontbreekt. Terwijl dierenrechtenactivisten, wetenschappers en politici pleiten voor reservaten en strengere regelgeving, blijven veel parken vasthouden aan verouderde modellen. Of ze zoeken commerciële uitwegen.
Welke keuzes nu worden gemaakt, zal bepalend zijn voor het welzijn van deze dieren en de bredere discussie over hun toekomst in gevangenschap.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten